W ostatnim czasie toczy się gorąca dyskusja w mediach na temat początków Internetu w Polsce. Kto wysłał pierwszą wiadomość, użycie którego protokołu komunikacyjnego wyznacza tę datę, komu przyznać palmę pierwszeństwa, któremu z ośrodków naukowych przyznać status pioniera.
Nie przesądzając wyników tego sporu chcę zapoznać czytelników z historią pierwszego połączenia internetowego w oparciu o protokół IP zrealizowanego w Instytucie Fizyki Jądrowej.
Datą przełomową był dzień 19 listopada 1990 kiedy Departament Obrony USA nadał IFJ pierwszy w historii Polski, numer sieci IP 192.86.14.0. Pozwalał na podłączenie do 255 komputerów. Instalacja tego numeru została zakończona szczęśliwie 20 listopada 1990. W dniu tym pomiędzy 10.57 a 13.25 został nadany pierwszy email z CERNu do Polski. Wysłali go wspólnie dr Grzegorz Polok i mgr Paweł Jałocha a odbiorcą w IFJ był mgr inż. Andrzeja Sobala. Równocześnie ruszyła też pełna komunikacja TCP/IP.
Pasjonującą historię tego przełomowego wydarzenia opisał Dr Grzegorz Polok w artykule poniżej.
Grzegorz Polok
Pod koniec lat osiemdziesiątych tematem rozmów prowadzonych przez fizyków cząstek elementarnych stał się EARN (European Academic & Reasearch Network). Podstawowymi założeniami koncepcji były:
– komunikacja za pomocą poczty elektronicznej,
– transfery plików,
– zdalna praca interakcyjna (remote login).
W tym celu powstało kilka wersji protokołów komunikacyjnych, głównie generowanych przez producentów komputerów.
CERN (Europejski Ośrodek Badań Jądrowych pod Genewą) w tym czasie oprócz superkomputera wektorowego firmy Cray i komputera wektorowego IBM był wyposażony głównie w komputery firmy Digital Equipment Corporation (DEC) marki VAX, dla których DEC opracował protokół o nazwie DECnet. W CERN ten protokół wykorzystywano do stworzenia Local Area Network (LAN). Lokalna sieć CERN stała się wzorem dla fizyków z Instytutu Fizyki Jądrowej, Wydziału Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego i Instytutu Problemów Jądrowych. Wspólnie uczestniczyliśmy wtedy w CERN w przygotowaniach do eksperymentu DELPHI na akceleratorze LEP. Koncepcja EARN zakładała, że powstanie centrum krajowe EARN w Warszawie oraz centra regionalne z nim połączone. Tę koncepcję lansowali prof. R. Sosnowski oraz prof. T. Hofmokl. Można powiedzieć, że był to początek tworzenia polskiej Narodowej Akademickiej Sieci Komputerowej (NASK). Osobą, która w dużej mierze doprowadziła do finansowania w 1991 r. NASK przy Wydziale Fizyki UW był wspomniany, nieżyjący już prof. dr hab. Tomasz Hofmokl.
Wspólnie z fizykami warszawskimi ustalono, że IFJ podejmie starania o utworzenie połączenia sieciowego z CERN poza strukturą polskiego NASK, a grupa warszawska pomoże grupie krakowskiej w realizacji tego rozwiązania. We wstępnym etapie realizacji (pierwsza połowa 1990 r.) dużą pomocą służył nieżyjący dziś już dr Ryszard Gokieli, który przeprowadził w CERN techniczne rozmowy w Dywizji DD (Data Division) dotyczące technicznych aspektów linii telefonicznych (na łączach dzierżawionych modemowych). W tym samym czasie ja prowadziłem rozmowy o sposobie wykorzystania łącza dzierżawionego z Olivierem Martin z tejże dywizji, ustalając w trakcie kolejnych rozmów szczegóły techniczne łącza pomiędzy CERN i Zakładem V IFJ (przy ul. Kawiory 26A). Wtedy także ustalono, że połączenie będzie obsługiwane przez Internet Protocol.
Komputer Microvax 3600
Za zgodą dyrektora IFJ prof. dr hab. Zbigniew Bochnackiego i prof. dr hab. R. Żelaznego prezesa Polskiej Agencji Atomistyki zostałem oficjalnym przedstawicielem Polski do sprawy łączności z CERN. Za początek działań można uznać kwiecień 1990, kiedy CERN wystąpił to szwajcarskiej telekomunikacji o wykonanie łącza stałego (dzierżawionego) z CERN do IFJ (Kawiory 26A). Ze strony polskiej potrzebne było wystąpienie do przedsiębiorstwa Poczta, Telegraf i Telefon w Warszawie (maj 1990 r.) o wykonanie łącza z parametrami identycznymi, jak w wystąpieniu CERN. Latem 1990 r. IFJ kupił klaster komputerowy, składający się z komputerów MikroVAX II i Vaxstation2000 o nieprawdopodobnej, jak na tamte czasy, pamięci operacyjnej (odpowiednio 16MB i 6MB) jak i dyskowej (odpowiednio 2x330MB i 71MB). Zainstalowano go w Zakładzie V IFJ w Pracowni Obliczeniowej. Jednocześnie trwały przygotowania do połączenia Zakładu V z siedzibą główna instytutu w Krakowie-Bronowicach (odległą o 6 km), a także z Wydziałem Fizyki i Techniki Jądrowej AGH oraz Instytutem Fizyki Uniwersytetu Jagiellońskiego. W pracach tych uczestniczył Mariusz Witek (wtedy mgr obecnie dr hab.).
We wrześniu 1990 roku PTT poinformowała, że łącze o żądanych parametrach jest zestawione (16.09.1990) i zaczęła nas obciążać za eksploatację od 26.09.1990. Ponieważ CERN zobowiązany był wtedy do przestrzegania amerykańskich reguł bezpieczeństwa w światowej sieci komputerowej, sprawa się trochę skomplikowała. W październiku 1990 r. okazało się że, potrzebne jest filtrowanie użytkowników sieci z komputerów dawnej Europy Wschodniej, w tym krakowskich. W tym celu zainstalowano w CERN jako filtr specjalny komputer typu VAX, nazwany UXPLGW (MikroVAX PoLish Gate Way). Następnie zgodnie z obowiązującymi regułami należało zwrócić się do DoD (Departament of Defense) w sprawie przydzielenia numeru z puli USA dla IFJ. W dniu 2.11.1990 dzięki pomocy bardzo wielu życzliwych ludzi z DD udało się uzyskać połączenie z cernowską siecią w protokole DECnet, co umożliwiło używanie wszystkich komend protokołu wraz z jej podstawową komendą SET HOST. Ten niezwykle ważny krok umożliwił przetransferowanie oprogramowania używanego w CERN do IFJ, łącznie z licznymi bibliotekami oprogramowania matematycznego i graficznego, a także pełnego oprogramowania eksperymentu DELPHI. CERN udostępnił nam wtedy także całe oprogramowanie (pakiet TCP/IP) z firmy The Woolongong Group niezbędne do korzystania z sieciowego oprogramowania do połączenia w oparciu o protokół komunikacyjny Internet Protocol.
Datą przełomową był dzień 19.11.1990 kiedy z DoD w Princetown USA otrzymaliśmy pierwszy w historii Polski numer sieci IP 192.86.14.0.
Był to numer sieci klasy C, który pozwalał na podłączenie do 255 komputerów (numery przy zamianie zera na liczbę z przedziału 1-255), których rozpoznawalność w sieci została automatyczne zagwarantowana zgodnie z zasadami protokołu IP.
W godzinach przedpołudniowych w dniu 20.11.1990 wspomniana wcześniej cernowska Dywizja DD przeprowadziła instalację tego numeru. W instalacji tej uczestniczyli także Andrzejem Sobala jako system manager w Krakowie, oraz w CERN krakowski doktorant eksperymentu DELPHI Paweł Jałocha. Instalacja zakończyła się pomyślnie i pierwsze e-maile z IFJ w oparciu o protokół komunikacyjny IP zaczęły docierać najpierw do CERN, a w krótkim czasie do USA, a od stycznia 1991 r. do niemieckiego ośrodka DESY w Hamburgu i innych krajów Europy Zachodniej.
Komunikacja w obrębie instytutów fizyki ośrodków Krakowa ruszyła jeszcze w grudniu 1990 r., a także w tym czasie dzięki staraniom fizyków z Warszawy linia dzierżawiona pomiędzy Wydziałem Fizyki UW i IPJ a IFJ na ul. Kawiory 26A.
Największą i najprzyjemniejszą niespodzianką była informacja z CERN w czerwcu 1991 r., iż możliwa jest interakcyjna praca na komputerach w CERN i na świecie dla użytkowników numerów IP z krakowskiej klasy C. Tak zakończyły się wielomiesięczne debaty i starania o IP w IFJ Kraków.
Można dziś z dumą powiedzieć, że IFJ był pierwszym ośrodkiem nie tylko w Polsce, ale w całej Europie Wschodniej, który został włączony do światowej sieci komputerowej w oparciu o protokół IP, a także wyprzedził w tym kilka krajów zachodnich.
Utworzony w 1991 KBN przyznał dla WF UW dotacje na uruchomienie globalnej sieci w Polsce, w efekcie czego połączono zasoby różnych uczelni i instytutów. NASK otrzymał dla sieci w Polsce wiosną 1991 r. klasę adresową 148.81.0.0. tzw. Klasa B.
Linia dzierżawiona do CERN istniała do 1994 roku, kiedy to ACK CYFRONET uzyskał łącze o szybkości transmisji 128kb/sek. IFJ nie był w stanie samodzielnie podwyższyć szybkości transmisji do takiej wartości z uwagi na koszt i podjął decyzję o przejściu na łącza ACK CYFRONET i które były łączami sieci NASK.
Dziś, dwadzieścia lat później, IFJ PAN dysponuje łączem światłowodowym do ACK CYFRONET o szybkości transmisji 1Gb/sek., a sprawami sieci IFJ od wielu już lat zajmuje się mgr inż. Zbigniew Natkaniec wraz z kierowanym przez siebie zespołem informatyków. IFJ PAN jest w ścisłej czołówce krajowej użytkowników sieci komputerowych. Obecnie liczba adresów IP w IFJ PAN znacznie przekracza 1000 – są to cztery sąsiadujące klasy C IP oraz najstarszy, bo dwudziestoletni numer klasy C.
IFJ jest w posiadaniu ponad 50 dokumentów dotyczących opisanego tu pierwszego połączenia IP.
Grzegorz Polok
Październik 2011
Dociekliwy czytelnik znajdzie również ciekawe odnośniki w czasopiśmie Komputer Świat:
Prawdziwy początek internetu w Polsce – sensacyjne odkrycie
Rozmowa z Dr Grzegorzem Polokiem i Prof. Piotrem Maleckim w Radiu Kraków:
Pierwszy mail z IFJ
Artykuł w portalu internetowym VICE, Dominika Komender, 22.11.2016 r.:
Oto jak internet trafił do Polski
Telex do CERN z PAA informujący o wyznaczeniu osoby odpowiedzialnej za łączność komputerową pomiędzy CERN i polskimi instytucjami – 08.05.1990
Telex informacja z PPTT o zgodzie telekomunikacji w Szwajcarii na uruchomienie łącza dzierżawionego od dnia 6.09.1990
Telex Informacja z CERN o prawidłowym funkcjonowaniu łącza dzierżawionego CERN-Kraków – 05.10.1990
E-mail wewnętrzny CERN dotyczący instalacji oprogramowania na serwerze MikroVAX Polish Gate Way w CERN – 01.11.1990
E-mail wewnętrzny CERN – informacja, że możliwe jest połączenie poprzez protokół DECNet z CERN do IFJ na ul. Kawiory – 2.11.1990
E-mail z Princeton, USA informujący o przyznaniu klasy numerów IP dla Polski dla łączności IFJ Zakład Wysokich Energii z CERN sieć 192.86.14.0 – 19.11.1990
E-mail dotyczący konfiguracji połączenia mailowego w protokole IP z komputerem Chopin w IFJ – 20.11.1990
E-mail do IFJ – zezwolenie na remote login do komputerów w CERN 18.06.1991